Η κρισιμότερη μάχη των Β' Βαλκανικών Πολέμων, αφού εγκαινίασε τις απελευθερώσεις όλων των πόλεων της Μακεδονίας, και ορισμένων της Θράκης, το ίδιο καλοκαίρι, οδηγώντας στη Συνθήκη Βουκουρεστίου τον Αύγουστο του 1913.
Μετά το Κιλκίς-Λαχανά ( τριήμερη μάχη 19, 20 και 21 / 6 ), ακολούθησαν απελευθερώσεις σε:
Δοϊράνη 23/6,
Καβάλα 26/6,
Στρώμνιτσα * 26/6,
Σέρρες 28/6,
Δράμα 1/7,
Κάτω Νευροκόπι 4/7,
Στενά Κρέσνας * 10/7,
Χρυσούπολη 11/7,
Ξάνθη * 13/7,
Σιμιτλί * 14/7,
Κομοτηνή * 16/7,
Πέτσοβο/Πεντσάρεβο * 17/7.
Ανακωχή στις 18/7. Συνθήκη Βουκουρεστίου 28/7 (με το νέο ημερολόγιο 10/8)
Οι πόλεις με αστέρι ( * ) ΔΕΝ συμπεριελήφθησαν στα σύνορα της Ελλάδος, παρόλο που απελευθερώθηκαν από τον ελληνικό στρατό απέναντι στους Βούλγαρους.
Έτσι, για να γκρεμιστεί ένας ακόμα μύθος για τη Συνθήκη Βουκουρεστίου.
Όλες αυτές τις περιοχές τις πήρε η ηττημένη Βουλγαρία από τη Συνθήκη. 5 χρόνια μετά, η Στρώμνιτσα δόθηκε στους Σέρβους. (Μια μεγαλειώδης ακύρωση της Συνθήκης που "δεν ακυρώνεται"!).
Τις πόλεις της Θράκης, τις απελευθέρωσε και τις πήρε η Ελλάδα το 1919 από την πάλι χαμένη Βουλγαρία μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Απουσιάζει από τα βιβλία Ιστορίας της σχολικής ύλης αυτή η τόσο κρίσιμη μάχη.
Ένα ακόμα συγκλονιστικό στοιχείο, από τον πίνακα της εικόνας: αυτός που κρατάει τη σημαία έχει χτυπηθεί, και οι υπόλοιποι τρέχουν για να του πάρουν τη σημαία να την κρατήσουν όρθια και ψηλά, ώστε να εμψυχώνει όσους τη βλέπουν από μακρυά. Δεν πρέπει να πέσει στο έδαφος η σημαία!
Άρθρα στο Αντίβαρο για τη μάχη του Κιλκίς.
2. Μνημόσυνο «ηρωικό και πένθιμο» στην μάχη του Κιλκίς, Δημήτρης Νατσιός, 2021
3. Ο ποιητής Βασίλης Ρώτας και η μάχη του Κιλκίς, Δημήτρης Νατσιός, 2019
4. Μάχη Κιλκίς – Λαχανά 19-20-21 Ιουνίου 1913, αναδημοσίευση από το greekmilitaryvoice.wordpress.com (2016)
7. Aπαντήστε, προδότες, στους 10.000 νεκρούς της μάχης του Κιλκίς!!, Δημήτρης Νατσιός, 2018
8. Μάχη του Κιλκίς: ανύπαρκτη για τα σχολικά βιβλία Ιστορίας, Δημήτρης Νατσιός, 2017
10. Κύπριοι στην Μάχη του Κιλκίς, Δημήτρης Νατσιός (ομιλία), 2012
Η πρώτη παράγραφος του πιο πρόσφατου άρθρου (2022)
«Ὅλα τά εἶχα προβλέψει, τά εἶχα σκεφθεῖ, ὅλα ἐκτός ἀπό τήν τρέλλα τῶν Ἑλλήνων». Εἶναι λόγια τοῦ Νικολάου Ἰβανώφ, ἀντιστρατήγου, διοικητῆ τῆς 2ης Βουλγαρικῆς Στρατιᾶς, μετά τήν ἥττα του στό Κιλκίς. Χωρίς νά τό γνωρίζει ὁ Βούλγαρος στρατηγός ἐπαναλαμβάνει τά λόγια τοῦ θρυλικοῦ Γέρου τοῦ Μοριά, τοῦ Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, πού ἔλεγε λίγα χρόνια μετά τήν ἁγιασμένη Ἐπανάσταση τοῦ ’21: «Ὁ κόσμος μᾶς ἔλεγε τρελλούς. Ἠμεῖς, ἄν δέν ἤμεθα τρελλοί, δέν ἐκάναμεν τήν ἐπανάστασιν, διατί ἠθέλαμεν συλλογισθῆ πρῶτον διά πολεμοφόδιαν, καβαλλαρία μας, πυροβολικό μας, πυροτοθῆκες μας, τά μαγαζιά μας, ἠθέλαμεν λογαριάσει τήν δύναμιν τῆν... ἐδικήν μας, τήν τούρκικη δύναμη. Τώρα ὅπου ἐνικήσαμεν, ὅπου ἐτελιώσαμεν μέ καλό τόν πόλεμό μας, μακαριζόμεθα, ἐπαινόμεθα. Ἄν δέν εὐτυχούσαμεν, ἠθέλαμεν τρώγει κατάρες ἀναθέματα…» («Ἅπαντα περί Κολοκοτρωναίων», ἐκ. «ΙΔΕΒ», σελ. 215) Ναί, ἡ ἴδια «τρέλλα», ὁ ἡρωισμός, ἡ «νηφάλιος μέθη» τῶν Ἑλλήνων, φανερώθηκε καί στή Σαλαμίνα καί στήν Πόλη καί στό Μεσολλόγι καί στό ἔνδοξο ’40.
Α.ΣΤΑΛΙΔΗΣ